Gelukkig is het bovenstaande verhaal enkel een boze droom. Maar er zullen vast lezers van Zenit zijn waarbij deze boze droom op één of andere manier realiteit is geworden. De meeste mensen zullen dan ook net als ik het niet aandurven waardevolle dia's weg te brengen voor het verkrijgen van afdrukken of duplicaten. Bovendien zijn de resultaten vaak niet om over naar huis te schrijven; onscherpte, kleurzwemen of vlekken zijn geen uitzondering. Inmiddels heeft de digitale revolutie gedeeltelijk voor een oplossing gezorgd. Hoge resolutie scanners en kleurenprinters zijn heel betaalbaar geworden en maken het voor iedereen mogelijk zelf goede prints van dia's (en negatieven) te maken. Voor het maken van dia's van dia's bestaat echter (nog) geen digitale oplossing. Gelukkig bestaat er wel een "analoge" fotografische oplossing waarmee zeer goede resultaten bereikt kunnen worden. Dit verhaal geeft het recept.

• Een gewone fotozaak zal ze niet op voorraad hebben. Capi Lux Vak (gevestigd onder andere in Rotterdam en Amsterdam Sloterdijk) heeft ze echter meestal wel in de koelkast liggen en rekent circa 7 euro ex. BTW per film (36 opnamen). Ook via internet zijn de films te bestellen.
• De kleurbalans en gevoeligheid varieert per productieserie. Met name die variatie in kleurbalans betekent dat je kleurenfilters moet gebruiken om de juiste kleurbalans te krijgen. Deze filters zijn absoluut noodzakelijk.

Ingredient 2: de kleurenfilters.
Op het doosje staat dus ook een codering voor de te gebruiken kleurcorrectiefilters. In bovenstaand voorbeeld +15M+65Y. Deze codering is gelijk aan de additieve kleurcodes voor magenta (M), geel (Y) en cyaan (C) uit de kleurendoka. Naast de kleurcorrecties die op het doosje vermeld staan, gelden ook nog extra correcties voor het type film dat je dupliceert en de gebruikte belichting. Dit staat beschreven in de handleiding bij de film. Is het origineel bijvoorbeeld een Kodachrome dia, dan moet je nog +10C toevoegen, hetgeen leidt tot +10C+15M+65Y = +5M+55Y. Omdat de te gebruiken correctie varieert van productieserie tot productieserie en ook nog van origineel tot origineel is het verstandig een complete set met YMC filters te hebben. Nieuw tamelijk prijzig, maar tweedehands (bijvoorbeeld op een fotobeurs) vaak niet duur. Ik heb voor een uitgebreide set gelatine filters met alle mogelijke gradaties nog geen vijftig gulden betaald. Het gebruikt van de kleurenfilters heeft ook een voordeel: je kunt kleurzwemen op het origineel (gedeeltelijk) corrigeren en uiteraard de kleurbalans als geheel aanpassen. Figuur 1 laat dit zien. Figuur 1a is de originele Fujichrome 400 opname, met de karakteristieke Fuji-groene hemelachtergrond. Figuur 1b is de kopie op Ektachrome SO-366 met +15Y+15M aan extra rood. Het resultaat is een iets verminderde groenzweem en wat beter zichtbare rode gasnevels. Geen spectaculaire verbetering, maar in dit geval is de kopie zelfs iets mooier dan het origineel!

Ingredient 3: de camera, lens en lichtbron.

De goedkoopste oplossing is waarschijnlijk om de dia te projecteren en vervolgens het beeld van het projectiescherm over te fotograferen. Je hoeft dan eigenlijk alleen de kleurenfilters en de duplicatiefilm aan te schaffen om duplicaten te kunnen maken. Het beste is om dit geval voor de Ektachrome 5071 te kiezen omdat deze geoptimaliseerd is voor kunstlicht en langere sluitertijden (rond de 1 seconde). Bedenk dat de halogeenlamp in een diaprojector een kleurtemperatuur heeft van 3400 K. Voeg daarom +10Y aan de filterset, de 5071 is immers afgestemd op een kleurtemperatuur van 3200 K. Een betere kwaliteit krijg je met een diaduplicator. Hiervoor bestaan twee mogelijkheden.

• Een vreemdmerk duplicator met ingebouwde lens en diahouder. Deze zijn niet al te duur. De Soligor Zoom Diaduplicator kost bijvoorbeeld circa 300 gulden. Deze duplicator biedt beperkte mogelijkheden voor uitvergrotingen. Ook Hama heeft diverse diaduplicatoren in het assortiment.
• Een duplicatie set bestaande uit een 1:1 macrolens (liefst een zgn. flat field lens), balg en een houder voor de dia's, meestal diaduplicator genoemd. Goedkoop is dit alles uiteraard niet. De kwaliteit is hierbij wel optimaal en je kunt een dergelijke opstelling ook voor gewone macrofotografie gebruiken. Daarnaast kun je gemakkelijk uitvergrotingen maken.

Enkele resultaten. Figuur 3 laat zien wat mogelijk is met uitvergroten. De Halternevel is hier gefotografeerd in het primaire brandpunt van de 1958 mm F3.8 Newton telescoop in Puimichel, Zuid-Frankrijk. Op de originele dia is de Halternevel ondanks de forse telescoop nog steeds een klein object. Figuur 3a laat een deel van het origineel zien, uitvergroot met de scanner. Figuur 3b is de kopie op SO-366 waarbij ruim 2x is uitvergroot met de macrolens. Figuur 3b is dus de gehele dia, waar figuur 3a slechts een deel is van de dia. Het resultaat spreekt voor zichzelf!

Figuur 4 laat zien dat er uiteraard grenzen zijn aan de kwaliteit die behaald kan worden. Deze eclipsfoto is gemaakt op Kodachrome 25, waarbij het origineel (figuur 4a) de bijzondere en subtiele kleuren die horen bij de naderende maanschaduw prachtig weergeeft (helaas niet zichtbaar op de afdruk hier). Kodachrome is uniek in zijn zeer realistische en verfijnde kleurweergave, die nogal afwijkt van de verzadigde kleurweergave kenmerkend voor E6 films zoals Ektachrome en Fujichrome. Door het maken van de duplicaten verandert de Kodachrome kleurweergave dan ook in een Ektachrome kleurweergave. Ook haalt de kopie de scherpte niet van het origineel: de scherpte van de Kodachrome 25 is namelijk vergelijkbaar met die van de duplicatiefilm.

Kortom, het zelf maken van duplicaten van dia's levert zeer goede resultaten op, beter dan welke geleverd worden door de fotocentrales. Er moet echter een flinke investering gedaan worden voor de benodigde foto-apparatuur. Boze dromen over het verlies van dia's behoren daarna wel tot het verleden.

Erwin Voogt

Meer informatie en voorbeelden zijn te vinden op de Engelstalige pagina.